Austrijski Der Standard pisao je o reformama koje je nametnuo visoki predstavnik međunarodne zajednice u BiH Christian Schmidt, te da je ovaj potez oduzeo HDZ-u “sredstvo za pritisak”. Međutim, također se navodi da se Schmidt zbog te odluke našao na udaru kritika iz EU.
U tekstu se objašnjava da je Schmidt ove sedmice uveo reformu koja ima za cilj otežati izborne prevare i osigurati transparentnost, na primjer na predstojećim lokalnim izborima na jesen. Schmidt je već u decembru pozvao koalicionu vladu da ovaj “paket integriteta” uvede u parlament na demokratski način.
Ističe se da su neke stranke, “posebno hrvatski nacionalistički HDZ”, radile protiv toga.
Navodi se da je ovaj put kritika na Schmidtov račun došla i iz Evropske unije, koja je dugo bila u konkurenciji s Uredom visokog predstavnika. Naime, u saopćenju delegacije EU u Sarajevu navedeno je da visoki predstavnik svoja ovlaštenja treba koristiti samo kao posljednje sredstvo “protiv nepopravljivih nezakonitih radnji”. Također je naglašeno da je sveobuhvatan međunarodni nadzor “nespojiv” sa evropskom budućnošću Bosne i Hercegovine i da se očekuje od svih uključenih strana da se ponašaju odgovorno i “pokažu suzdržanost u narednom periodu”.
Novinarka Adelheid Wolfl smatra da “ovo treba tumačiti kao molbu Schmidtu da ne koristi tako često svoja ovlaštenja”.
Ona prenosi komentar stručnjaka za Bosnu i Hercegovinu Bode Webere iz Vijeća za politiku demokratizacije, koji smatra da EU želi i dalje zatvarati oči kada su u pitanju stvarni zahtjevi HDZ-a – odnosno “etnoteritorijalna podjela države”.
Navodi da je zapravo HDZ izgubio “sredstvo za pritisak” uslijed Schmidtove odluke, te da je ta stranka samo bila voljna pristati na paket integriteta ako se provedu i njeni vlastiti zakonski prijedlozi.
Dalje navodi da postoje i brojne pristalice Schmidtove reforme, a to su prije svega “one političke snage u zemlji koje bi željele da se prevare i manipulacije na izborima u budućnosti više ne dešavaju tako često, kao i SAD i države EU Njemačka i Nizozemska“. Ove dvije države bile su kritične i kada je u pitanju podrška početku pristupnih pregovora EU za BiH. Naime, i Berlin i Hag su istakli da je bilo malo stvarnog napretka u reformama, ali su se na kraju složili.
Promjena stava o Schmidtu
Ono što je posebno zanimljivo je, kako piše Wolfl, bila promjena stava HDZ-a, koji je prije samo nekoliko mjeseci pozdravljao Schmidtove aktivnosti. Naime, ona navodi da je lider HDZ-a Dragan Čoviće kritikovao visokog predstavnika, iako je Schmidt 2022. godine “na zahtjev HDZ-a proveo vrlo kontroverznu izbornu reformu”.
Wolfl ističe da je HDZ posljednjih godina stekao ogroman utjecaj u mnogim evropskim i međunarodnim organizacijama, posebno preko sestrinske stranke u Hrvatskoj, te da “uspješno lobira za njihove interese”.
Međutim, ona ističe da ti ciljevi idu “na štetu državnim interesima Bosne i Hercegovine”.
“HDZ se oštro protivi nediskriminatornoj državi za sve građane – osnovnom preduvjetu za ulazak u EU – jer više ne bi imao toliku moć veta u takvoj građanskoj državnoj strukturi”, smatra ona.
Zatim navodi da je u “revolucionarnoj” presudi prošlog ljeta Evropski sud za ljudska prava (ESLJP) presudio je da je apelant Slaven Kovačević opravdano tvrdio da je diskriminisan u zbog postojećeg izbornog zakona u zemlji.
“Ali umjesto da provede presudu Kovačević i pet drugih presuda Evropskog suda za ljudska prava o postojećoj diskriminaciji i “evropeizaciji” ustava, predsjedavajuća Vijeća ministara BiH Borjana Krišto, političarka HDZ-a, uspješno je poduzela nešto protiv presude u slučaju Kovačević”, navodi ona, te dodaje da ESLJP trenutno preispituje presudu u Velikom vijeću.
Navodi se da je Der Standard generalnoj sekretarki Vijeća Evrope Mariji Pejčinović Burić, također bivšoj političarki HDZ-a, postavio mnoga pitanja o slučaju Kovačević. Međutim, ona nije odgovorila na većinu tih pitanja.
Tek u odgovoru na pitanje Maksa Lucksa, koji sjedi u njemačkom Bundestagu i Parlamentarnoj skupštini Vijeća Evrope, Pejčinović Burić napisala: “Kao generalni sekretar, nemam nikakvu ulogu u praćenju izvršenje presuda”.
“Izuzetno je zabrinjavajuće što generalni sekretar ove važne institucije, koja se zalaže za veću transparentnost na nivou vlasti i slobodu štampe u svojim državama članicama, u početku ne odgovara na novinarske upite, a zatim neadekvatno odgovara i konačno samo zbog angažmana jednog člana kasno odgovara ne baveći se svim aspektima pitanja. Ovo je u suprotnosti sa standardima koje je Vijeće Evrope postavilo za sebe“, rekao je Lucks.
Slučaj Kovačević
U tekstu se ističe da presuda u slučaju Kovačević izaziva veliko interesovanje pravnih stručnjaka, jer ako bi se implementirala, ustav bi morao doživjeti dalekosežne promjene.
“Sadašnji ustav zasnovan je na Dejtonskom mirovnom sporazumu iz 1995. godine, koji je ojačao etničke nacionaliste koji su željeli podijeliti i uništiti državu Bosnu i Hercegovinu tokom ratnih godina. Zato sadašnji ustav prvenstveno koristi interesima ovih nacionalista koji žele da nastave da potkopavaju, a ponekad i uništavaju državu“, navodi se.
Ustavni stručnjak iz Gratza Joseph Marko u tekstu za “verfassungsblog.de” piše da se nada da će Veliko vijeće ESLJP “donijeti revolucionarnu presudu u slučaju Kovačević koji poziva na ustavne reforme neophodne za evropske integracije“.
Historijska poređenja
Marko smatra da su argumenti sudije koji je glasao protiv većinske odluke pobijeni postojećim presudama. On se, na primjer, poziva na presudu Mathieu-Mohin i Clerfayt protiv Belgije iz 1987. godine i presudu u predmetu Aziz protiv Kipra iz 2004. godine.
Markov zaključak je da je ESLJP je postavio iste kriterijume za sudsko preispitivanje izbornih prava u belgijskom i kiparskom slučaju u bosanskom slučaju. On navodi da je to i potvrđeno u predmetu Riza protiv Bugarske iz 2016. i slučaju Bakirdzi i E.C. protiv Mađarske od 2023. Godine je to i potvrđeno.
“To znači da je sudska praksa Evropske konvencije o ljudskim pravima već uspostavljena izvan granica Bosne i Hercegovine, prema kojoj “svaki građanin” treba da ima nediskriminatorski uticaj na sastav zakonodavstva“, zaključuje Wolfl.
Marko ukazuje i na suštinske probleme sa ustavom u Bosni i Hercegovini, koji daje prednost nacionalistima. On ističe da akademske studije o izbornom sistemu Bosne i Hercegovine pokazuju da nema šanse da multietničke stranke postanu dovo.jno jake da mogu “razbiti monoetnički kartel moći“.
“Ono što je u ovom kontekstu zanimljivo je da ni EU ni visoki predstavnik ni pojedine države EU nisu efikasno i kredibilno posvećene provedbi svih šest presuda ESLJP-a, iako je to neophodno za evropeizaciju države i iako zadobija povjerenje građana bi enormno ojačalo građane u demokratiji i vladavini prava“, navodi se na kraju.
